Jury przyznanej już po raz trzeci Nagrody składa się z członków zarządu Komisji. Należy do niego przewodniczący dr hab. Markus Krzoska, troje jego zastępców: prof. dr hab. Isabel Röskau-Rydel, prof. dr hab. Krystyna Radziszewska i dr Stefan Dyroff oraz członek Komisji dr Natali Stegmann. Członkowie jury zaproponowali ogółem 21 książek, z których później, z zastosowaniem systemu punktowego, wybrano do ścisłego finału pięć publikacji. Każdy z członków jury zrecenzował następnie jedną publikację i przedstawił ją pozostałym członkom. Tym pięciu publikacjom ponownie przyznano punkty.
Największą liczbę punktów uzyskał liczący 488 stron „Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX-XX wieku”, przygotowany pod redakcją Bernarda Linka i Andrzeja Michalczyka, a wydany przez Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu w 2015 r.
Autorzy Leksykonu postawili sobie za cel zaprezentowanie świata wyobrażonego mieszkańców Górnego Śląska. Sięgają po metody badań kulturoznawczych ostatnich dziesięcioleci, w szczególności badania nad pamięcią. Siedemnastu historyków, kulturoznawców, socjologów, germanistów i językoznawców z Polski, Niemiec i Czech przygotowało 110 haseł o objętości od 6 do 8 stron. Każde z nich wzbogacone jest w ilustracjami. Zamierzeniem wydawców było przygotowanie kulturowo-historycznych dziejów Górnego Śląska i przeanalizowanie świata wartości i norm Górnoślązaków.
Książka posiada układ tematyczny, co również podkreślają redaktorzy, gdyż wiele z omawianych haseł odznacza się długowiecznością, obejmującą kilka dziesięcioleci i dlatego nie można ich zawęzić do jednego okresu. Stąd też podzielono Leksykon na bloki tematyczne. Pierwsza część za pomocą 22 haseł zajmuje się „Ludźmi i ich znakami“. Autorzy analizują w nich wyobrażenia o różnych narodach na Górnym Śląsku (Polacy, Niemcy, Czesi), przynależności etnicznej, religijnej albo grupowej, jak np. Sinti i Roma, Żydzi albo rodziny magnatów przemysłowych (Henckel von Donnersmarck) czy górnicy. Także w tej części analizie poddano symbole i znaki. Jako znaki rozumie się w tym dziale na przykład górnośląskiego orła, dialekt, pobożność, specjalności kulinarne, ale również Wieżę Piastowską w Opolu.
Druga część nosi tytuł „Święci i bohaterowie“ i jest poświęcona 35 osobom i grupom o różnej przynależności narodowej. Wśród nich znajduje się pochodząca z bawarskiego Andechs św. Jadwiga Śląska, żona Henryka I, ale też Joseph von Eichendorff, Wojciech Korfanty, Eduard Pant czy naziści Peter von Heydebreck i Albert Leo Schlageter. Osobne hasło poświęcono działaczom „wypędzonych” – Herbertowi Czai i Herbertowi Hupce. Ostatni z wymienionych otrzymał w 1997 roku, z racji swoich licznych działań wspierających Racibórz w latach 90., godność honorowego obywatela miasta. Poza nimi przedstawiony został m.in. Janosch (Horst Eckert), urodzony w Zabrzu/Hindenburgu twórca książek dla dzieci, który w tym roku świętował swoje 80. urodziny. Pozwolę sobie dodać, że nagradzaną biografię (w języku polskim ukazała się w 2015 r., w języku niemieckim w 2016 r.) o unikającym dziennikarzy pisarzu i artyście, przygotowała dr Angela Bajorek, moja koleżanka z Neofilologicznego Instytutu Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Oddział Filologii Germańskiej. Biografia ta bazuje na wieloletnim osobistym kontakcie autorki z Janoschem. Do kolejnych osobistości Górnego Śląska zalicza się znana rodzina ewangelicka Michejdów, która wydała wielu znakomitych pastorów. Nie byli oni tylko duszpasterzami, ale również wydawcami licznych polskojęzycznych czasopism ewangelickich. Kolejne omawiane postaci to piłkarz Ernst Wilimowski, czy nawet cesarz austriacki Franciszek Józef I, który do 1918 r. wielokrotnie odwiedzał należące do Austrii Księstwo Cieszyńskie. Jeszcze dzisiaj w Cieszynie - podobnie jak w całej południowej Polsce, czyli w dawnej Galicji - jest on wspominany za pomocą obrazów w restauracjach czy przez sprzedaż różnych pamiątek. Tę część zamyka hasło poświęcone pochodzącym z Górnego Śląska czterem noblistom (w tym jednej noblistce), będącym (z jednym wyjątkiem) z pochodzenia Żydami.
Nagroda Arthura Kronthala
Laudacja.
Wygłoszona przez prof. Isabel Röskau-Rydel
w trakcie konferencji Komisji Historii Niemców w Polsce
z okazji przyznania dr. Bernardowi Linkowi
i dr. Andrzejowi Michalczykowi
nagrody Arthura Kronthala w 2016 r.
(Essen, 8 X 2016)
Szanowni Członkowie Komisji, Drogie Koleżanki i Drodzy Koledzy,
cieszę się niezmiernie, że możemy dzisiaj powitać dr. Bernarda Linka i dr. Andrzeja Michalczyka jako laureatów Nagrody Arthura Kronthala w 2016 r. i wręczyć im laudacje, dyplomy i nagrodę pieniężną. Pozwolę sobie przypomnieć, że Nagroda Arthura Kronthala jest przyznawana co dwa lata publikacjom traktującym o obszarze badawczym Komisji Historii Niemców w Polsce.
Trzecia część poświęcona jest górnośląskim „Mitom i narracjom”. Tutaj w 18 artykułach dowiadujemy się o znaczeniu opowieści o Koronie św. Wacława dla konsolidacji ziem czeskich, o „górnośląskiej nędzy”, rzekomej „niemieckiej misji kulturowej”, górnośląskiej historiografii, znaczeniu niemieckojęzycznych pisarzy, Kulturkampfie na Górnym Śląsku, powstaniach śląskich, górnośląskim Selbstschutzu, śląskiej autonomii, wypędzeniu Niemców z Górnego Śląska, jak również o deportacjach Górnoślązaków do Związku Sowieckiego. Jedno z haseł poświęcone jest słynnemu reżyserowi Kazimierzowi Kutzowi, który w swych filmach wielokrotnie wraca do dziejów regionu.
Czwarta część podejmuje problematykę religijnych i narodowych „Świąt i rytuałów“. Liczne artykułu podejmują kwestie Sedantagu, 1 Maja, świąt związanych z górnikami, uroczystości imienin marszałka Józefa Piłsudskiego, Dnia Konstytucji, który obchodzono w Republice Weimarskiej od 1921 r. do 1932 r. oraz urodzin Adolfa Hitlera. Poza tym znajdziemy tutaj informacje o zmianach nazw miejscowości w trakcie politycznych przełomów oraz „odzyskaniu” polskich ziem zachodnich.
Piąta i ostatnia część porusza kwestię miejsc pamięci. Do 18 wybranych „miejsc” zalicza się m.in. Górny Śląsk, Wrocław, Trójkąt Trzech Cesarzy w Mysłowicach, zawłaszczoną przez Niemców i Polaków dla swych narodów Górę św. Anny, Radiostację Gliwicką, Obóz w Auschwitz, obozy w Łambinowicach i Świętochłowicach po 1945 r., Pomnik Śląskich Powstańców w Katowicach, Kopalnię „Wujek”, a nawet górnośląskie kluby piłkarskie.
Na końcu tomu znajdują się indeksy nazwisk i miejscowości, jak również streszczenia w języku angielskim, niemieckim i czeskim. Każde hasło zawiera wskazówki bibliograficzne, w publikacji znajduje się też bibliografia najważniejszych i najnowszych pozycji do dziejów i dziejów kulturowych Górnego Śląska.
Autorzy Leksykonu, wśród nich w szczególności obaj redaktorzy, którzy przygotowali liczne hasła, prezentują znakomite wprowadzenie w wielonarodową historię i krajobraz kulturowy Górnego Śląska, łącząc to z przedstawieniem najnowszego stanu wiedzy. Leksykon może służyć jako wzór do opracowania dziejów kulturowych innych, wielonarodowych regionów na ziemiach polskich. Za godne polecenia należy uznać jego przetłumaczenie na język niemiecki, aby również niemieccy Czytelnicy mieli możliwość zapoznania się ze zróżnicowanych spojrzeniem na wielokulturową historię Śląska.
Obu laureatom życzę w imieniu Komisji Historii Niemców w Polsce dalszych sukcesów w pracy naukowej.